Lečenje

Lečenje karcinoma jajnika se sastoji od hirurgije, hemioterapije i zračne terapije. U zavisnosti od stadijuma bolesti, koriste se zasebno ili se pojedini oblici lečenja kombinuju. Pacijentkinje se prate na specijalizovanim konzilijumima za ovu vrstu oboljenja.

Hirurgija

Za maligno oboljenje jajnika se kaže da predstavlja izazov u operativnom radu. To najbolje govori o mogućim varijacijama, kako u proširenosti, tako i u histološkoj klasifikaciji. Cilj operativnog lečenja je uklanjanje tumora (ukoliko je to moguće) i određivanje proširenosti bolesti, što je neophodno za dalji tok lečenja. Podrazumeva, osim primarnog operativnog tretmana, i naknadni operativni rad kod ponovljenog oboljenja ili nakon hemioterapije. Odluka o vrsti operacije se donosi na osnovu podataka o vrsti tumora, proširenosti oboljenja i starosti pacijentkinje. Operativno se tretiraju pacijentkinje samo kod kojih je moguće ostatak bolesti svesti ispod 0,5cm. Postoje razmatranja o operativnom pristupu u cilju nepotpunog smanjenja malignog tumora, odnosno citoreduktivne hirurgije, koja su manje efikasna u krajnjem ishodu.

Sama operacija podrazumeva osnovno otklanjanje dela ili svih unutrašnjih genitalija - materica, jajnici i jajovodi, shodno proširenosti bolesti i vrsti tumora, uz evakuaciju ascitesa. Ukoliko su okolne strukture i trbušni organi zahvaćeni malignim procesom, pristupa se proširenom hirurškom zahvatu. To podrazumeva otklanjanje trbušne maramice - peritoneuma, slezine, otklanjanje dela tankog ili debelog creva, otklanjanje dela bešike, otklanjanje dela pankreasa, otklanjanje delova jetre, uklanjanje limfnih čvorova male karlice i van nje do nivoa nadbubrežne žlezde.

U novije vreme je moguće nakon uklanjanja meta promena sa jetre i njenom pomeranju, prostupiti uklanjanju meta promena sa dijafragme i eventualno metastaza sa baznih delova desnog plućnog krila, a nakon otvaranja dijafragme. Tkivo otklonjeno tokom operacije se sakuplja i šalje na histološku analizu.

U okviru operativnog rada je moguće započeti sa hipertermnom intraperitonealnom hemioterapijom. Hipertermna intraperitonelana hemioterapija - IP HT, podrazumeva primenu hemijskih sredstava nakon operacije, a u toku iste pre zatvaranja stomaka. Izvodi se na posebnim stolovima sa zagrejanim rastvorima kojima se trbuh ispira određeno vreme. Operativni zahvat se, u zavisnosti od stanja pacijentkinje i potreba daljeg lečenja, može ponoviti.

Ponovna operacija ili reoperacija ima za cilj uklanjanje solidnih metastaza u maloj karlici koje se mogu ukloniti. Second look operacija je operativni pristup koji može imati za cilj procenu stanja nakon lečenja, ponovnu citoredukciju, ponovno stadiranje zbog čega je ovaj termin u širokoj primeni. Za istu je moguće koristiti postojeći rez i pristup od prethodne operacije ili videooperemu.

Hemioterapija

Hemioterapija je primena lekova koji uništavaju tumorske ćelije, a naziva se još i sistemska terapija, jer lekovi krvotokom deluju na čitav organizam. Upotrebljava se kad se tumor proširio po telu ili kad ga nije moguće u potpunosti odstraniti. Hemioterapija se decenijama smatra standardnim pristupom u lečenju karcinoma jajnika.

Sprovodi se nakon hirurgije, sa ciljem smanjenja i zaustavljanja rasta preostalog tumora. Primena hemioterapije zavisi od tipa tumora – neki tipovi tumora nisu osetljivi na hemioterapiju. U nekim slučajevima, kada se proceni da bi prethodna primena hemioterapije imala više efekta, prvo se sprovodi hemioterapija, a nakon toga hirurški zahvat - tzv. neoadjuvantna hemioterapija.

Ukoliko postignuti efekat lečenja nije zadovoljavajući, moguće je ponoviti hemioterapiju različitim agensima, ukoliko to zdravstveno stanje pacijentkinje dozvoljava. Hemioterapija najčešće podrazumeva primenu više različitih lekova (ciostatika).

Citostatici se primenjuju u određenim vremenskim razmacima (ciklusima) kako bi se omogućio oporavak zdravih ćelija. Iz tog razloga se lečenju dodaju faktori koji ubrzavaju rast i sazrevanje zdravih ćelija, čija vrednost se u krvi proverava.

Dužina lečenja zavisi od vrste hemioterapije i stadijuma bolesti, i najčešće traje tri do šest meseci. Hemioterapija se prima putem infuzije ili u obliku tableta. Infuzije se primenjuju u bolnici, a tablete se uzimaju kod kuće. Ispituje se i mogućnost unošenja hemioterapije direktno u peritonealnu šupljinu - stomak, tzv. intraperitonealna hemioterapija, ali je ovaj način primene povezan sa određenim neželjenim dejstvima. U periodu primanja ovih lekova mogu se javiti neželjena dejstva (gubitak kose, proliv, mučnina i povraćanje, osip, poremećaji krvi, zamor i malaksalost).

Radioterapija

Radioterapija se može koristiti kao dodatak hirurškom lečenju radi uništavanja preostalih tumorskih ćelija. Kao i hirurško lečenje, ovo je lokalna terapija jer deluje na ćelije područja koje se leči.

Ciljana terapija

Biološka terapija je relativno novi pristup lečenju malignih bolesti i podrazumeva primenu monoklonskih antitela ili tzv. malih molekula.

Monoklonska antitela su veliki molekuli koji svoje dejstvo ispoljavaju na površini maligne ćelije, dok tzv. mali molekuli ulaze u nju. Biološka terapija naziva se još i ciljanom terapijom jer ciljano uništava maligne ćelije, bez negativnog uticaja na zdrave.

Stoga, primena bioloških lekova nije povezana s nuspojavama karakterističnim za primenu hemioterapije (gubitak kose, mučnina i povraćanje, smanjenje broja belih krvnih zrnaca). Neke tumorske ćelije na svojoj površini imaju izražene antigene, na koje se može ciljano delovati monoklonskim antitelima. Vezivanjem monoklonskih antitela za molekule koji se specifično nalaze na površini maligne ćelije, aktivira se imunski sistem koji uništava tumorske ćelije. Postoje i monoklonska antitela koja ciljano uništavaju tumor delujući na proces stvaranja krvnih sudova.

Inhibicija angiogeneze

U poslednje vreme se uvode agensi kontrole rasta i razvoja krvnih sudova, koji ishranjuju tumor što u određenim slučajevima ima smisla – VEGF - A i EGFR. Angiogeneza je proces stvaranja novih krvnih sudova. Ovaj proces uključuje različite vrste ćelija i zahteva balans između mnogih faktora u organizmu - sa jedne strane onih koji pospešuju angiogenezu (proangiogenih), a sa druge strane onih koji je stopiraju (antiangiogenih).

Solidni tumor ne može da poraste preko veličine od 1-2mm, ukoliko ne razvije sopstvenu mrežu krvnih sudova putem koje će se snabdevati hranom i kiseonikom. Porast koncentracije proangiogenih faktora u odnosu na antiangiogene faktore dovodi do tzv. “angiogenog okidanja”, tj. stvaranja krvnih sudova u tumoru, čime se omogućava dalji znatno brži rast tumora, kao i širenje tumora u druge organe (metastaziranje) putem krvi.

Anti-angiogena terapija se zasniva na sprečavanju (inhibiciji) rasta novih krvnih sudova i povlačenju (regresiji) novonastalih nezrelih krvnih sudova tumora blokiranjem proangiogenih faktora. U terapiji karcinoma jajnika se mogu koristiti agensi kontrole rasta i razvoja krvnih sudova koji ishranjuju tumor.

PARP inhibitori - U terapiji održavanja kod pacijentkinja koje su relapsirale, a bolest im je osetljiva na lek platinu, koristi se lek PARP inhibitor. Kod pacijentkinja mora biti potvrđena mutacija BRCA gena, pre započinjanja terapije.