Simptomi karcinoma (raka) debelog creva

Karcinom debelog creva (kolorektalni karcinom) se nalazi na trećem mestu po učestalosti svih karcinoma kod muškaraca i na drugom mestu kod žena. U svetu se godišnje dijagnostikuje oko milion novih bolesnika, što je skoro 10% od svih novodijagnostikovanih karcinoma.

Učestalost je nešto veća kod muškog pola i odnos obolelih muškaraca prema ženama je 1,4:1. Nakon 40-e godine života rizik za razvoj karcinoma debelog creva raste. Povećan rizik za nastanak ove bolesti imaju gojazne osobe, oni sa manjom fizičkom aktivnosti, osobe koje hranom unose veće količine masti životinjskog porekla i crvenog mesa, osobe sa smanjenim unosom vlaknastih materija, alkoholičari, pušači, osobe operisane zbog karcinoma debelog creva ili polipa, oni koji u porodici imaju osobu obolelu od karcinoma debelog creva ili polipa, kao i osobe koje se leče zbog upalnih bolesti creva.

Najčešći simptomi kolorektalnog karcinoma su bol u trbuhu, krvava stolica, gubitak apetita, gubitak težine bez razloga, poremećaj pražnjenja, lažni poziv na stolicu, prolivaste ili uske stolice, zamor i malaksalost (usled malokrvnosti izazvane gubitkom krvi krvarenjem). Većina karcinoma debelog creva se razvija iz dobroćudnih polipa (izraslina na sluznici debelog creva) kod bolesnika koji nemaju faktore rizika za ovu bolest.

Rano otkrivanje polipa i njihovo otklanjanje je od velikog značaja, kako bi se odstranjenjem polipa sprečilo da on pređe u karcinom. Brojne kliničke studije govore u prilog smanjenja smrtnosti od karcinoma debelog creva ukoliko se urade testovi koji omogućavaju da se otkrije postojanje polipa ili tumora kod onih osoba koji nemaju nikave tegobe - tzv. skrining.

Građa i funkcija

Debelo crevo (kolon) predstavlja završni deo sistema za varenje koji se nastavlja na tanko crevo. Dužine je oko 1,5 metar i sastoji se od nekoliko delova:

- Ascendentni kolon – prvi deo debelog creva koji se direktno nastavlja na tanko crevo, nalazi se sa desne strane trbuha

- Transverzalni kolon – postavljen je horizontalno, preko gornjeg dela trbuha

- Descendentni kolon – nalazi se sa leve strane trbuha

- Sigmoidni kolon – kratki deo debelog creva oblika slova “S” smešten iznad rektuma

- Rektum – poslednji i najniže postavljen deo debelog creva na koji se nastavlja anus (analni kanal i analni otvor)

U debelom crevu se vrši apsorpcija vode i minerala i formira se stolica (feces). Glatki mišići u zidu debelog creva naizmeničnim grčenjem i opuštanjem koje se kao talas prenosi od tankog creva ka anusu, omogućavaju pokretanje sadržaja debelog creva. Ovi pokreti se nazivaju peristaltika. Kao i ostali organi, kolon i rektum se snabdevaju krvlju putem arterija i vena.

Duž ovih krvnih sudova se nalaze limfni čvorovi (limfni nodusi). Limfni čvorovi su strukture obično veličine zrna graška, koje proizvode i skladište odbrambene ćelije organizma (to su ćelije koje pomažu organizmu u borbi protiv infekcije, upale, stranih proteina i tumorskih ćelija).

Prisustvo tumorskih ćelija u limfnim čvorovima, je jedan od pokazatelja raširenosti bolesti. Debelo crevo je šuplja cev, koja se sastoji od šupljine (lumena), i spoljašnjeg dela (zid debelog creva). Zid debelog creva se sastoji od četiri sloja počevši iznutra ka spolja: mukoze, submukoze, mišićnog sloja i seroze. Karcinom koji zahvata samo mukozu, retko se proširio i na okolne limfne čvorove ili udaljene organe (kao što su jetra ili pluća) i moguće ga je izlečiti samo hirurškom intervencijom. Međutim, za tumore koji su zahvatili dublje slojeve zida debelog creva, znatno je manja verovatnoća da će izlečenje biti moguće samo hirurgijom, već su neophodni i drugi vidovi lečenja.

Epidemiologija

Karcinom debelog creva (kolorektalni karcinom) se nalazi na trećem mestu po učestalosti svih karcinoma kod muškaraca i na drugom mestu kod žena. U svetu se godišnje dijagnostikuje oko milion novih bolesnika što je skoro 10% od svih novodijagnostikovanih karcinoma. Učestalost je nešto veća kod muškog pola i odnos obolelih muškaraca prema ženama je 1,4:1. Oko 60% obolelih je u razvijenim zemljama. Skoro 70% bolesnika je u trenutku dijagnoze starije od 65 godina.

Od ovog karcinoma godišnje u svetu umire oko 608,000 ljudi što ga stavlja na četvrto mesto po uzoku smrtnosti od svih karcinoma. Prema podacima Instituta za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanovic Batut“ i Registra za maligne neoplazme Vojvodine u 2006. godini registrovano je 3410 novoobolelih stanovnika Srbije sa karcinomom debelog creva (2009 muškaraca i 1401 žena).

Prof. Dino Tarabar govori o epidemiologiji karcinoma debelog creva.

Uzroci i faktori rizika

Nakon 40. godine života rizik za razvoj karcinoma debelog creva raste. Od 145,000 obolelih od karcinoma debelog creva 1995. godine u SAD, čak 30% je imalo u porodici osobu obolelu od ovog karcinoma. Povećan rizik za nastanak ove bolesti imaju gojazne osobe, oni sa smanjenom fizičkom aktivnosti, osobe koje hranom unose veće količine masti životinjskog porekla i crvenog mesa, osobe sa smanjenim unosom vlaknastih materija, alkoholičari, pušači, osobe operisane zbog karcinoma debelog creva ili polipa, oni koji u porodici imaju osobu obolelu od karcinoma debelog creva ili polipa, kao i osobe koje se leče zbog upalnih bolesti creva.

Prof. Dino Tarabar govori o uzrocima i faktorima rizika za razvoj kolorektalnog karcinoma.

U SAD jedan od pet slučajeva kolorektalnog karcinoma je potencijalno povezan sa pušenjem. Pokazano je da ishrana bogata svežim voćem i povrćem, vlaknastim materijama i kalcijumom ima zaštitnu ulogu, ali rezultati kliničkih ispitivanja nisu konzistentni.

Tri velike studije su pokazale da uzimanje aspirina značajno smanjuje rizik od ponovne pojave polipa. Pojedini nasledni sindromi kao što su familijarna adenomatozna polipoza (FAP), povezani su sa povećanom učestalošću karcinoma debelog creva. Osim kod bolesnika s polipozom, karcinom debelog creva može se razviti i u porodicama u kojima nema nasledne polipoze (tzv. hereditarni nepolipozni karcinom debelog creva).

Opisana su 2 oblika ovog naslednog karcinoma: Linčov sindrom I, kod koga je rizik za karcinom debelog creva vrlo visok posle 45. godine života i Linčov sindrom II, kada se javlja karcinom debelog creva i drugih lokalizacija (materice, jajnika, dojki, želuca, gušterače, žučnih i mokraćnih puteva) sa početkom u ranoj životnoj dobi.

Simptomi i rano otkrivanje

Simptomi karcinoma debelog creva zavise od mesta gde se tumor nalazi. Tumori sa desne strane debelog creva ne dovode često do potpunog zastoja stolice i vetrova jer je širina debelog creva sa desne strane veća nego sa leve, a i sama stolica koja iz tankog dolazi u debelo creva je tečnija. Tumori sa desne strane se često otkivanju i do 2 godine od početka prvih simptoma, a najćeše tegobe koje imaju ovi bolesnici su slabost, malaksalost i brzo zamaranje koji nastaju zbog malokrvnosti (usled dugotrajnog nevidljivog kravarenja iz tumora).

Širina leve polovine debelog creva je manja, a tumori rastu prema unutra i sužavaju lumen (šupljinu) debelog creva. Kod ovih bolesnika često se javlja bol nakon uzimanja hrane, promene u ritmu pražnjenja stolice, kao i nadimanje. Krvave stolice sa svežom krvi oko stolice ukazuju na tumor koji se nalazi bliže izlaznom delu debelog creva, a što je krv svetlija to je tumor bliže izlaznog dela.

Promene lokalizovane u završnom delu debelog creva osim krvavih stolica dovode i do pojave prolivastih stolica, zatvora kao i lažnih poziva na stolicu. Navedeni simptomi nisu specifični za kolorektalni karcinom, već mogu biti posledica i drugih stanja i oboljenja.

Skrining karcinoma debelog creva

Karcinom debelog creva je česta bolest sa dugim vremenom nastanka, a rano otkrivanje je direktno povezano sa dobrim preživljavanjem. Godine su značajan faktor rizika za razvoj karcinoma debelog creva koji je relativno redak u dobi ispod 50 godina. Većina ovioh tumora se razvija iz dobroćudnih polipa (izraslina na sluznici debelog creva) kod bolesnika koji nemaju faktore rizika za ovu bolest.

Polipi manji od 1cm nose rizik za razvoj karcinoma manji od 1%, dok se kod polipa većih od 2cm ovaj procenat penje na 50%, a polipi su češći u levoj polovini debelog creva. S obzirom na ove podatke, od velike je važnosti rano otkrivanje polipa i njihovo otklanjanje, kako bi se odstranjenjem polipa sprečilo da on predje u karcinom.

Brojne kliničke studije govore u prilog smanjenja smrtnosti od raka debelog creva ukoilko se urade testovi koji omogućavaju da se otkrije postojanje polipa ili tumora kod onih osoba koji nemaju nikave tegobe - tzv. skrining. Testovi za skrining karcinoma debelog creva uključuju pregled stolice na skriveno krvarenje koje nije vidljivo golim okom (okultno krvarenje), rendgensko snimanje debelog creva i pregled debelog creva kolonoskopijom.

Prof. Dino Tarabar govori skriningu i ranom otkrivanju karcinoma debelog creva.

Kolonoskopija je metoda kojom se aparat sa kamerom uvlači kroz čmar i na monitoru pregleda unutrašnjost debelog creva i uzima uzorak za analizu sa promena ukoliko se nađu.

Pregled stolice na skriveno krvarenje (Faecal Occult Blood Test, FOBT) se zasniva na tome da se na površini promena (karcinoma ili polipa) nalaze osetljivi krvni sudovi koji krvare, te je i 2ml krvi dovoljno da se u stolici otkriju tragovi krvi koji se okom ne mogu primetiti. S obzirom na mogućnost pojave lažno negativnog nalaza, ovaj test treba raditi jednom godišnje kod osoba starijih od 50 godina. Kolonoskopija u ranom otkivanju karcinoma debelog creva je rezervisana za one osobe koje imaju pozitivan FOBT, kao i one sa povećanim rizikom. Velika studija na 3,196 osoba koje nisu imale nikave tegobe, a imali su dokazano prisustvo male količine krvi u stolici (pozitivan FOBT) je pokazala prisustvo jednog, više polipa ili karcinoma debelog creva kod 37,5% ispitanih.

Rendgensko snimanje debelog creva treba raditi u skriningu, ukoliko se kolonoskopijom ne može pregedati celo debelo crevo, a negativna strana ove metode je što se ne može uzeti uzorak za analizu niti skinuti polip.