Simptomi karcinom (rak) jetre

Jetra je organ koji se nalazi u gornjem desnom delu abdominalne šupljine, ispod dijafragme, iznad želuca, desnog bubrega i creva.

Po veličini odmah iza kože, ovaj tamnocrveno-smeđi organ teži oko 1,5 kilogram. Jetra ima jedinstveni dvojni način za snabdevanje krvlju:

- krv bogata kiseonikom (oksigenisana) dolazi u jetru iz hepatičke arterije

- krv bogata hranljivim materijama u jetru dolazi iz hepatičke portalne vene

U svakom trenutku u jetri se nalazi oko 13% zaliha krvi. Anatomski, sastoji se od dva režnja (lobusa) koji su podeljeni tzv. falciformnim ligamentom na desni i levi režanj. Svaki režanj je sastavljen od 8 segmenata koji se sastoje od 1000 manjih režnjeva (lobulusa). Ovi lobulusi su povezani malim kanalima (tubusi) koji se spajaju u veći kanal koji formira tzv. jetreni kanal (hepatički duktus). Jetreni kanal prenosi žuč koju stvaraju ćelije jetre, do žučne kese i prvog dela tankog creva (duodenuma) kroz zajednički žučni kanal.

Slika 1

Građa jetre

Lobulusi jetre sastoje se od parenhimskih ćelija jetre (hepatocita), koji čine skoro 80% ukupne zapremine jetre i neparenhimskih ćelija (6.5%). Sinusoidi su kapilari velikog prečnika koji se nalaze u jetri. Mnoge funkcije hepatocita uslovljene su delovanjem neparenhimskih ćelija koje stvaraju i oslobađaju različite supstance. Neke od najznačajnijih neparenhimskih ćelija jetre su:

- Sinusoidne endotelijalne ćelije - pored toga što grade zid kapilara, ove ćelije učestvuju u filtraciji i transportu različitih molekula (transferin, imunski kompleksi itd.), ali i sintezi i sekreciji (citokini, eikozanoidi, azot-monoksid). Takođe, mogu da učestvuju u procesima posredovanim imunskim sistemom.

- Kupferove ćelije – nalaze se unutar sinusoida i predstavljaju deo imunskog sistema jetre. Učestvuju u pojavi znakova ranog zapaljenja jetre.

- Hepatičke zvezdaste (stelatne) ćelije – prisutne su u prostorima između sinusoida. Mikroskopski se vide kao ćelije čija je unutrašnjost ispunjena kapljicama masti i predstavljaju rezerve vitamina A.

Uloga jetre

Jetra je centralni organ koji učestvuje u velikom broju fizioloških procesa. Ovi procesi uključuju:

- stvaranje žuči, koja omogućava odnošenje raspadnih produkata metabolizma, uključujući i masti, u tanko crevo tokom varenja

- stvaranje određenih belančevina (proteina) krvne plazme

- stvaranje imunskih faktora i uklanjanje bakterija iz krvotoka

- stvaranje holesterola i proteina koji omogućavaju prenos masti kroz organizam

- skladištenje viška šećera (u obliku glikogena) i njegovo oslobađanje za potrebe organizma

- kontrolisanje nivoa amino-kiselina (gradivnih jedinica proteina) u krvi

- razgradnja hemoglobina, molekula koji vrši prenos kiseonika. Hemoglobin sadrži gvožđe koje skladišti jetra. Dodatno, uklanja i bilirubin iz crvenih krvnih ćelija (eritrocita). Ukoliko je narušena ova funkcija jetre, dolazi do taloženja bilirubina i pojave žutice koja se manifestuje žutom prebojenošću kože i očiju

- prevođenje otrovnih produkata organizma u manje toksične, npr. amonijak se prevodi u ureu, koja je krajnji produkt metabolizma proteina i izlučuje se urinom, zatim lekova i drugih supstanci koje čovek unosi, a koje se dalje izlučuju putem fecesa i urina

- kontrola procesa zgrušavanja krvi

Ukoliko dođe do narušavanja fizioloških funkcija jetre, dolazi do pojave patoloških stanja tj. bolesti jetre.

Uzroci raka jetre

Rak jetre se javlja kada dođe do promena u DNK ćelija jetre (mutacije). DNK je materijal koji omogućava prenos informacija, a usled mutacija DNK materijala dolazi do poremećaja u funkcionisanju ćelija jetre i njihovog prekomernog umnožavanja i formiranja tumora – mase ćelija raka.

Slika 2

Faktori koji povećavaju rizik od pojave primarnog raka jetre

Epidemiologija

Učestalost raka jetre izuzetno brzo raste, pa se broj obolelih od osamdesetih godina XX veka do danas utrostručio. Od 2006. do 2015. godine stopa rasta je iznosila 3% na godišnjem nivou. Stopa smrtnosti se udvostručila, sa 2,8 (na 100.000 ljudi) 1980. godine, na 6,7% 2016. godine, sa godišnjim rastom od 2,4% u periodu od 2007. do 2016. godine. Iako je stopa preživljavanja veća danas nego pre četrdeset godina, ona je i dalje daleko manja nego kod drugih vrsta raka. Najčešći rak jetre jeste hepatocelularni karcinom (HCC) koji se dijagnostikuje kod 80-90% pacijenata. (1)

Simptomi

Potrebno je da prođu decenije da bi se bolest – hepatocelularni karcinom - klinički manifestovala, a 80% pacijenata ima hronično oboljenje jetre i uznapredovalu formu bolesti u trenutku postavljanja dijagnoze.

Pacijenti koji u porodici imali slučajeve ovog karcinoma ili imaju neki od faktora rizika, treba da razgovaraju sa svojim lekarom, kako da taj rizik svedu na najmanju meru i kako bi se bolest dijagnostikovala što ranije.

Simptomi se mogu razlikovati od osobe do osobe i mogu biti zamaskirani drugim oboljenjima koje pacijent ima. Neki od čestih simptoma uključuju:

- Bol u gornjem delu stomaka na desnoj strani trbušne duplje

- Uvećana jetra (hepatomegalija) koja se manifestuje kao opipljiva masa ispod rebara na desnoj strani trbušne duplje

- Oticanje trbušne duplje (ascites) ili nadutost

- Žutica, koja se manifestuje kao žuta prebojenost kože i očiju i koja se javlja kod poremećaja funkcije jetre

Drugi znaci i simptomi raka jetre, a za koje je prethodno utvrđeno da nisu povezani sa drugim stanjima, uključuju:

- Gubitak telesne mase koji nije povezan sa promenama u ishrani

- Smanjenje apetita ili osećaj punoće nakon manjeg obroka

- Mučnina i povraćanje

- Opšta slabost i/ili umor koji traje

- Groznica

- Uvećana slezina

U ranim stadijumima bolesti mogu da se jave i drugi poremećaji. Paraneoplastični sindrom uključuje simptome bolesti koji se manifestuju u drugim delovima tela u odnosu na primarni organ (jetra). Kada je u pitanju rak jetre, paraneoplastični sindrom uključuje:

- Povišen nivo kalcijuma u krvi (hiperkalcijemija)

- Nizak nivo šećera u krvi (hipoglikemija)

- Povišene vrednosti crvenih krvnih ćelija (eritrocitoza)

- Povišen nivo holesterola u krvi (hiperholesterolemija)

- Uvećanje grudi (ginekomastija) i smanjenje testisa kod muškaraca